prof.spinner.com

 

Prvi pravi globalni medijski sistemi, sluţili su, u prvom redu, kao glavno sredstvo reklamiranja proizvoda raznih korporacija namenjenih prodaji i kao glavno sredstvo probijanja tih korporacija na nova tržišta. U drugom redu, prvi globalni medijski sistemi, tačnije, njihovi informativni i zabavni programi, služili su kreaciji povoljne klime za stvaranje profitno orijentisanog društva. Ti prvi globalni medijski sistemi bili su međunarodne telegrafske novinske agencije, radio i film. Ti prvi globalni medijski sistemi predstavljaju neophodnu komponentu globalnog kapitalizma i jedna su od njegovih glavnih karakteristika. Prema tome, globalne medije je najbolje proučavati u političko – ekonomskom kontekstu, u smislu pitanja društvene, ekonomske i politiĉke moći i kontrole nad ulogom medija i u smislu pojašnjenja zašto su globalni medijski sistemi većinom pod uticajem zapadnih, posebno američkih, medijskih kompanija.

 

Povezanost društvene, politiĉke i ekonomske kontrole i moći sa medijskim sistemima prepoznata je još od pojave prvih izdavačkih preduzeća. S obzirom na to da su novine i magazini pisani isključivo za domaću publiku odreĊenih zemalja, očekivano je da su ti mediji služili oblikovanju društvene svesti na kolonizovanim teritorijama. Ipak, štampa je danas, za sada, najmanje integrisana u globalni medijski sistem. Pojavom telegrafa počelo je doba telekomunikacija, kada je informacija počela da putuje mnogo brže od ljudi. To je bio period devetnaestoga veka, period pojave prvih telegrafskih međunarodnih novinskih agencija. Francuska agencija HAVAS, britanska agencija REUTERS i nemačka agencija WOLFF prvi su globalni medijski sistemi, ĉiji uticaj nije nadmašila ni pojava elektronskih medija. Uloga agencija bila je i ostala takva da one proizvode o prodaju vesti drugim medijima. Od samoga poĉetka bile su orijentisane prema interesima i potrebama bogatih nacija od kojih su i zarađivale. Nakon prve tri agencije, koje smo naveli, pojavile su se još američka agencija ASSOCIATED PRESS i njen zemljak rival UNITED PRESS, te sovjetska agencija TASS. Razvojem telegrafskih agencija došlo je do razvoja tržišta i industrije proizvodnje medijskog sadržaja, za čiju prevlast se i dan danas vode bitke. Naglo interesovanje za tu vrstu industrije desilo se pojavom transnacionalnih korporacija koje su, da bi širile uticaj na pojedinim trţištima, pa tako i na globalnom tržištu, doprinele razvoju istinskih globalnih sistema krajem dvadesetog veka.

 

U prvoj polovini dvadesetog veka razvoju globalnih medijskih sistema doprineli su filmska industrija i radio. Filmska industrija je prva medijska industrija koja je od samog poĉetka bila u službi globalnog tržišta. Sa druge strane, radio je u mnogim zemljama, kada se pojavio, bio shvaćne kao vrlo značajno sredstvo oblikovanja javnosti. Prepoznata je prvenstveno njegova edukativna funkcija, te zbog toga radio biva pod strogom kontrolom državne uprave i tek kasnije dobija komercijalni karakter. Kao primer uticaja radia kao globalnog medijskog sistema moţemo navesti njegovo centralizovano i strogo kontrolisano propagandno korišćenje radija u periodu Drugog svetskog rata u Nemaĉkoj i Sovjetskom savezu. Sa druge strane Atlantskog okeana, imamo primer korišćenja radija od strane američkih CBS-a i NBC-a u srvhe dominacije nad tržištem Latinske Amerike. Kada se radilo o ratnim periodima, države su odmah preuzimale potpunu kontrolu nad radijskim kućama kako bi oĉuvale postojeću ili nametnule novu ideologiju unutar javnosti. Primer koji bi mogao da ilustruje potonje tvrdnje jeste preuzimanje kontrole nad emitovanjem programa na kratkim talasima CBS-a i NBC-a od strane drţave SAD 1941. kada je ona stupila u Drugi svetski rat. Tada je i osnovan radio – difuzni servis „Voice of America“, koji je u potpunosti finansiran od strane vlade SAD-a. To su činjenice koje idu u prilog shvatanju radija kao vrlo moćnog i uticajnog medijskog sredstva, bez obzira da li se radilo o politiĉkim ili ekonomskim interesima. Kao nekada štampa, i radio je bio u funkciji uticaja nad manjim grupama građana određenih zemalja. Vrlo brzo je postalo jasno da se njime te grupe mogu kontrolisati i da se njime moţe uticati na stvaranje određene klime u javnosti koja je opet odgovarala određenim interesima. Zaključilo se da su kratki talasi idealni za krojenje međunarodne politike, jer su omogućavali jeftino emitovanje unutar granica određenih zemalja. Krojenje nove međunarodne politike je itekako bilo potrebno i popularno sredinom dvadesetog veka. Dok su dugi talasi idealni za širenje odreĊenih ekonomskih interesa. Ispostavilo se da su medijski sistemi SAD-a prvi preopoznali potencijale dominacije nad globalnim komunikacijskim i medijskim sistemima.